Tại sao bạn nên dùng bào tay?

Trên hình là Bench Plane và Block Plane: hai chiếc bào hay dùng nhất của thợ mộc.

Bào Nhật lại là chiếc bào hoàn thiện ưa dùng cho người thích một chiếc bào nhẹ nhàng

Bào tay (một người bạn của tôi vẫn hay gọi bằng cái tên trìu mến là bào cơm để phân biết với bào cầm tay chạy điện). Rõ ràng nó không hề xa lạ với mọi người nhưng gần như đã tuyệt chủng trong giới nghề mộc Việt Nam. Nhiều lúc suy nghĩ tôi thấy ở Việt Nam có nhiều điều thật trái khoáy hay đi ngược lại với thế giới, Dù chúng ta tối ngày lên youtube để ngắm xưởng của họ. Tôi còn nhớ khi còn nhỏ, hồi đó là những năm 90-94 cái thời mà cả làng có mỗi cái Tivi để xem Word Cup (đến xem mà con vặt trộm bòng và dừa). Thợ mộc chúng ta khi đó vẫn dùng cửa xẻ cơm để xẻ gỗ, dùng rìu để làm hoành nhà và tất nhiên là dùng bào cơm để làm nhẵn bề mặt. Vậy mà nhờ anh Mỹ bỏ cấm vận, Đảng ta "sáng suốt" đổi mới mà miền Bắc vài năm sau cũng được tiếp cận với máy móc nhiều hơn. Tất nhiên nếu ai ở Sài Gòn thì chắc không lạ gì trang thiết bị hiện đại mà Mỹ đã để lại trong các trường đại học như sư phạm kỹ thuật với cưa bàn trượt, tupi Delta đủ loại... vv. Nhưng đối với người miền Bắc như tôi thì nó giống như câu chuyện hài anh bộ đội vào giải phóng miền nam mà cứ thắc mắc gái Sài Gòn đít có gân vậy (thời xưa phụ nữ Sài Gòn mặc quần lót là một điều lạ lùng với dân Bắc). Sự hiện đại nhanh chóng làm cho những chiếc bào tay không còn được sử dụng trong các xưởng mộc tư nhân, có chăng rất nhỏ lẻ. Tôi không rõ các khu vực khác thực trạng thế nào nhưng riêng khu vực của tôi bói cũng chả ra ông thợ mộc nào động đến thứ đó. Vậy đâu là nguyên nhân cho việc một công cụ rất hững dụng này dần biến mất.

1. Tốc độ toàn cầu hóa nhanh sự hiện đại nhanh chóng đào thải các thiết bị máy móc thủ công
2. Ở Việt Nam không có nơi dạy mộc đúng nghĩa. Đây là mảng nghề có thể nói là hiếm hoi không có sự đào tạo bài bản, chủ yếu là các thợ truyền lại cho nhau. Dẫn đến những kiến thức không được truyền đạt một cách khoa học. Người trước dùng gì thì thằng sau dùng thế. Nghề mộc mặc định trong đầu óc người dân là một nghề nguy hiểm, bẩn hại cho sức khỏe, khó học thời gian theo nghề lâu nó không như các nghề khác như sắt, cơ khí. Nó cũng không phải là một cái gì đó thời thượng như mấy anh chị học quản trị, ngân hàng, lập trình viên...vv
3. Làm ẩu và không chú trọng đến sự khâu hoàn thiện tỉ mỉ

Những chiếc bào đang được sử dụng tại Mộc Chay Workshop

Một vài điều tôi kể trên có thể không phải là tất cả nhưng góp phần vào sự mai một các thiết bị thủ công trong mộc hiện đại. Chính vì không có kiến thức cơ bản họ nghĩ rằng nó không cần thiết. Xin lấy một vài ví dụ: khi bạn hoàn thiện sản phẩm không tránh khỏi sự lồi lõm cao thấp của các panel khi liên kết như cửa, các đố cánh tủ, bàn. Lúc đó các bạn không thể cho lên gọt đi bằng máy bào thẩm (cồng kềnh, độ ăn sâu của bào thẩm lớn khó kiểm soát với các trường hợp yêu cầu gọt đi một lớp mỏng, hoặc không đủ linh hoạt hay có khoảng không để thao tác). Trường hợp này bào tay là lựa chọn phù hợp nhất, nhanh và tính thẩm mỹ cao. Ngược lại thợ Việt Nam hay sử dụng máy chà nhám (điển hình là máy mài sắt lắp lưỡi cho vào phá). Bạn có thể "biện minh" là bạn vẫn cho ra hiệu quả như khi dùng bào, nhưng làm ơn nhìn qua nhà hàng xóm hay người ngay cạnh bạn xem: bụi đã bay vào mặt họ chưa, hay tóc bạn đã bạc trắng? Ở một trường hợp khác khi bạn bào một tấm gỗ mỏng và ngắn. Bạn không thể đem nó thao tác trên bào thẩm và cuốn vì điều này cực kỳ nguy hiểm. Lúc này bào tay lại tỏ ra rất hững dụng. Trường hợp tiếp theo là hoàn thiện mộng dương. Khi bổ tua, cưa... vì một lý do nào đó mộng dương còn nham nhở hoặc chưa đạt được kích thước mong muốn khi vào mộng thì bào khối( block plane hoặc shoulder plane) lại rất hững dụng.

4 chiếc bào hữu dụng nhất đối với thợ mộc

Bào vai (gờ): hữu dụng khi sửa lại mộng dương hoặc bào các gỡ rãnh sau khi đã chạy bằng cưa bàn( khoét rãnh, dado)

​

Bào khối và những ứng dụng thực tế

Bào bướm chuyên bào các chi tiết cong

Jack Plane chiếc bào tuyệt vời cho hoàn thiện bề mặt

Bào đục rất tuyệt vời khi muốn loại bỏ các vết keo trên bề mặt gỗ hoặc vết lồi cục bộ

Bào rãnh 

Hẹn gặp lại các bạn ở các số tiếp theo để nói rõ hơn về kỹ thuật bào, chi tiết kỹ thuật từng loại bào cũng như chọn cho mình một chiếc bào phù hợp và đa năng nhất. Nếu thấy hay hãy chia sẻ và để lại comment để tôi có thể phục vụ các bạn tốt hơn. Tôi là VUONGNUCE viết cho Mộc Chay Woodworking.

Mộc Chay Woodworking #2